Jednym z podstawowych pytań aktualnie nurtujących przedsiębiorców jest wpływ wybuchu pandemii COVID-19 na zobowiązania wynikające z kontraktów zawartych przed zaistnieniem tej wyjątkowej sytuacji. Niejednokrotnie bowiem szczególne okoliczności towarzyszące wybuchowi pandemii, w tym kolejne środki walki z wirusem wprowadzane przez rząd, w sposób istotny wpływają na możliwość należytego wykonywania podjętych zobowiązań, niekiedy wręcz uniemożliwiając ich wykonanie.
Mimo to przedsiębiorcy powinni pamiętać, że wybuch pandemii sam w sobie co do zasady nie stanowi podstawy do zaprzestania wywiązywania się z obowiązków umownych bez konieczności poniesienia tego konsekwencji. Przykładowo, nawet przedsiębiorcy, których działalność została całkowicie zawieszona w związku z wprowadzeniem na terenie kraju stanu epidemii nie są tym samym zwolnieni z obowiązku uiszczania czynszu najmu nieruchomości lokalu, w którym ta działalność jest prowadzona, bądź też obowiązku realizacji zamówień złożonych przez klientów. Wybuch pandemii i wywołany nim kryzys w działalności wielu przedsiębiorstw nie jest bowiem sam w sobie równoznaczny z rozwiązaniem zawartych już umów.
W sytuacjach, w których wybuch pandemii uniemożliwia przedsiębiorcy zgodne z umową wywiązanie się z jego obowiązków umownych, celem uniknięcia odpowiedzialności za skutki uchybienia obowiązkom, może on powołać się na zaistnienie tzw. siły wyższej, a więc zdarzenia nadzwyczajnego, niezależnego od stron, niemożliwego do zapobiegnięcia przez strony i którego strony nie mogły przewidzieć w chwili zawierania umowy. Koniecznym jest przy tym wykazanie, że to właśnie wybuch pandemii i towarzyszące mu okoliczności niezależne od przedsiębiorcy uniemożliwiają mu należyte wywiązywanie się z obowiązków umownych.
Praktyką powszechnie stosowaną przez przedsiębiorców kształtujących zasady współpracy jest zawieranie bezpośrednio w treści kontraktu regulacji następstw wystąpienia siły wyższej. W takich sytuacjach, konsekwencje wystąpienia siły wyższej będą oceniane w oparciu o ustalenia stron inkorporowane do umowy. Będą to najczęściej zróżnicowane pod względem szczegółowości zasady ograniczenia lub wyłączenia odpowiedzialności za konsekwencje niewykonania lub nienależytego wykonania umowy wskutek wystąpienia siły wyższej. Przedsiębiorcy powinni jednak pamiętać, że możliwość powołania się na siłę wyższą w umowach często uzależniona zostaje od dopełnienia konkretnych aktów staranności, w tym obowiązków informacyjnych w stosunku do drugiej strony umowy.
Jeżeli jednak dana umowa nie zawiera regulacji na wypadek zaistnienia siły wyższej, należy pamiętać, że zgodnie z ogólną zasadą, odpowiedzialność za szkodę wywołaną przez niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania ciąży na stronie umowy tylko wówczas, gdy owo uchybienie obowiązkom wynika z okoliczności obciążających daną stronę kontraktu. Tym samym, powołując się na stan siły wyższej przedsiębiorca nie poniesienie odpowiedzialności za niewykonanie lub nienależyte wykonanie umowy pod warunkiem wykazania, że uchybienie obwiązkom umownym było skutkiem wybuchu pandemii, a wpływu tego nie dało się uniknąć pomimo dochowania przez przedsiębiorcę należytej staranności na profesjonalnym poziomie.
W każdym wypadku dobrą praktyką jest poinformowanie drugiej strony kontraktu o zidentyfikowanych ryzykach dla realizacji kontraktu, związanych ze skutkami wybuchu pandemii, otwierające drogę do renegocjacji warunków umowy.
Nieosiągnięcie porozumienia może również stanowić drogę do zmiany warunków świadczenia lub nawet rozwiązania umowy na drodze postępowania sądowego. Ma to miejsce w tych sytuacjach, w których spełnienie świadczenia wiązałoby się dla jednej ze stron z nadmiernymi trudnościami lub z rażącą stratą – na skutek wybuchu pandemii.
W niektórych przypadkach, pandemia COVID-19 całkowicie, trwale uniemożliwi wykonanie zobowiązania wynikającego z umowy. Ma to miejsce na przykład w przypadku wielu imprez masowych, zaplanowanych na konkretne terminy i odwołanych z powodu wybuchu pandemii. W takich przypadkach – gdy wykonanie zobowiązania staje się obiektywnie niemożliwe z przyczyn niezależnych od strony zobowiązanej do wykonania danego obowiązku – jej zobowiązanie wygaśnie, bez konieczności rozwiązywania lub renegocjowania umowy. Jeżeli jednak przedsiębiorca otrzymał już od drugiej strony umowy jej świadczenie, np. zapłatę za bilet wstępu na imprezę, będzie on zobowiązany do jego zwrotu.
