Od pierwszego lockdownu dzieli nas już ponad rok, korzystanie więc ze wszystkich dobrodziejstw pracy zdalnej nie powinno nikogo dziwić. Jednakże przedsiębiorstwa dopiero niedawno nauczyły się obsługiwać aplikacje typu teams czy zoom, a organizacja pracy wciąż bywa niedopracowana. Wraz z ogólnopolskimi kwarantannami i zaleceniami Rządu zaczęto regulować zjawisko pracy zdalnej. Warto więc się przyjrzeć bliżej przepisom.
Co o pracy zdalnej ma do powiedzenia Państwowa Inspekcja Pracy
Instytucja pracy wykonywanej w sposób zdalny funkcjonuje w polskim porządku prawnym od 8 marca 2020 roku. Wówczas weszła w życie ustawa o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem Covid-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych z dnia 2 marca 2020 r. (Dz.U. z 2020 r. poz. 1842, dalej jako: Ustawa). Zgodnie z definicją pracy zdalnej – uregulowanej w art. 3 ust. 1 Ustawy – jest to wykonywanie pracy określonej w umowie o pracę poza miejscem jej stałego wykonywania.
Wbrew pozorom to rozwiązanie nie jest całkowicie obce polskiemu prawu. Ustawa z dnia 26 czerwca 1974 r. – Kodeks pracy (Dz.U. z 2020 r. poz. 1320, dalej jako: Kodeks pracy) – przewiduje możliwość wykonywania obowiązków zawodowych w formie telepracy. Jest to z kolei praca wykonywana regularnie poza zakładem pracy, z wykorzystaniem środków komunikacji elektronicznej w rozumieniu przepisów o świadczeniu usług drogą elektroniczną.
Telepraca. Nie tylko przez telefon
Różnic między dwiema wyżej przytoczonymi formami wykonywania pracy jest wiele, jednakże najważniejsze sprowadzają się do czasowej możliwości zastosowania, oraz zasad, jakimi się dana forma rządzi. W przypadku telepracy i pracodawca, i pracownik nie są ograniczeni czasowo. Telepraca może trwać od początku do końca trwania umowy. Jednak postanowienia dotyczące sposobu wykonywania obowiązków służbowych powinny znaleźć się w umowie o pracę lub porozumieniu pracodawcy z pracownikiem.
Z kolei praca zdalna – jako instytucja wprowadzona doraźnie – może być stosowana w ograniczonym czasie. Jej zaistnienie bezpośrednio nawiązuje do okresu obowiązywania stanu zagrożenia epidemicznego albo stanu epidemii, w tym do trzech miesięcy po ich odwołaniu. A, wziąwszy pod uwagę cel, praca zdalna może zostać wprowadzona przy wykorzystaniu dowolnej formy – w praktyce najczęściej drogą mailową.
Czy można pracować zdalnie poza domem?
Zgodnie z dosłownym brzmieniem art. 3 Ustawy praca zdalna wykonywana jest poza miejscem jej stałego wykonywania. A zatem w uzasadnionych wypadkach pracodawca może polecić pracownikowi wykonywanie zadań służbowych w miejscu, które nie jest ani miejscem jego zamieszkania, ani miejscem dotychczasowego pełnienia obowiązków służbowych. Dalej idące pytanie dotyczy tego, co można zaliczyć do kategorii „innych miejsc”. Na ten temat milczą zarówno Ustawa, jak i wytyczne Państwowej Inspekcji Pracy. Warto zatem w umowie doprecyzować docelowe miejsce wykonywania pracy, z uwzględnieniem zakresu obowiązków pracownika przy jednoczesnym zapewnieniu ochrony jego zdrowia i bezpieczeństwa.
Odmowa wykonywania pracy zdalnej
Wątpliwości wzbudza kwestia odmowy wykonywania obowiązków służbowych w formie pracy zdalnej. Czy pracownik może kwestionować zasadność skierowania do pracy we wskazany przez pracodawcę sposób? Odpowiedź na to pytanie jest twierdząca pod warunkiem, że pracownik ma podstawy twierdzić, że został bezzasadnie skierowany do wykonywania obowiązków służbowych w tej formie. Do wyżej opisanych sytuacji dochodzi w szczególności gdy polecenie wykonywania pracy w formie zdalnej jest sprzeczne z przepisami prawa lub z treścią umowy o pracę.
Na uwagę zasługuje okoliczność, że zgodnie z wytycznymi Państwowej Inspekcji Pracy nieuzasadniona odmowa wykonywania obowiązków służbowych w formie zdalnej stanowi naruszenie art. 101 § 1 Kodeksu pracy. W dalszej kolejności – na podstawie art. 108 § 1 i 2 Kodeksu pracy – pracodawca może nałożyć na pracownika karę upomnienia, nagany lub karę pieniężną w związku z nieprzestrzeganiem przez pracownika ustalonej organizacji i porządku w procesie pracy, przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy.
Praca zdalna – problem czy rozwiązanie?
Ustalenia dotyczące formy pełnienia obowiązków służbowych przez pracownika stanowią obecnie istotne i szeroko komentowane zagadnienie prawne. W obliczu wyżej przytoczonych wniosków warto pamiętać o różnicach miedzy pracą wykonywaną w formie zdalnej, a telepracą. Każdorazowo należy przeanalizować, czy skierowanie pracownika do wykonywania pracy w formie zdalnej ma uzasadnienie. Trzeba także ustalić, w jakim miejscu powinna być ona wykonywana.
Praca zdalna, choć bywa problematyczna, przynosi całe spektrum nowych możliwości organizacji firmy. To z jednej strony oszczędności wynajmu, z innej problemy związane na przykład z interpretowaniem wypadków domowych podczas pracy zdalnej. Warto zatem na bieżąco obserwować zmiany w ustawach, które będą regulowały te czy inne nieścisłości.
