W ostatnich tygodniach polskie sądy funkcjonowały w ograniczonym zakresie w związku z szeregiem ograniczeń wprowadzonych ustawą z dnia 31 marca 2020 roku o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, czyli tzw. tarczą antykryzysową oraz ustawą z dnia 16 kwietnia 2020 roku o szczególnych instrumentach wsparcia w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2. Sytuacja ta ma jednak ulec poprawie wraz z wejściem w życie rozwiązań przewidzianych w ustawie o zmianie niektórych ustaw w zakresie działań osłonowych w związku z rozprzestrzenianiem się wirusa SARS-CoV-2, potocznie nazywanej tarczą antykryzysowej 3.0, która została już uchwalona przez Sejm w dniu 30 kwietnia 2020 roku i trafiła do Senatu.
Wśród najważniejszych dotychczasowych ograniczeń mających wpływ na działalność sądownictwa należy wymienić przede wszystkim zakaz przeprowadzania rozpraw i posiedzeń jawnych w okresie trwania stanu epidemii, za wyjątkiem spraw pilnych (art. 15zzs ust. 6 tarczy antykryzysowej), w związku z czym wcześniej wyznaczone terminy rozpraw i posiedzeń były przez sądy odwoływane. Zgodnie natomiast z art. 15zzs ust. 1 tarczy antykryzysowej w okresie trwania stanu epidemii zawieszeniu uległ także bieg rozpoczętych terminów procesowych i sądowych we wszczętych postępowaniach. Wyjaśnić należy przy tym, że do kategorii spraw pilnych, w przypadku których rozprawy i posiedzenia mogły się odbywać, a terminy sądowe biegły zwyczajnie, zaliczono przede wszystkim sprawy karne oraz te związane z władzą rodzicielską czy też przemocą domową.
Dlatego też, chociaż sądy nie zaprzestały całkowicie działalności w związku z trwającą sytuacją epidemiologiczną, tak rozpoznanie znacznej części spraw pozostawało i pozostaje nadal znacząco utrudnione. W szczególności omawiany problem dotyczy spraw, w których istotne terminy procesowe uległy zawieszeniu oraz tych, gdzie zgodnie z przepisami procesowymi wymagane jest wyznaczenie rozprawy, choć ta ze względu na ww. ograniczenia nie może się odbyć.
W rządowym projekcie tarczy antykryzysowej 3.0 zawarto szereg rozwiązań, które mają na celu stopniowe przywracanie sądów do ich normalnej działalności. Spośród najważniejszych zmian w zakresie funkcjonowania sądownictwa, które ma wprowadzać ustawa, należy wskazać:
- wznowienie biegu terminów sądowych i procesowych, uprzednio zawieszonych oraz rozpoczęcie biegu terminów, które nie rozpoczęły swojego biegu, w terminie 7 dni od dnia wejścia w życie ustawy (art. 69 ust. 1-2 projektu);
- w okresie trwania stanu epidemii oraz w ciągu roku od jego odwołania, prowadzenie rozpraw oraz posiedzeń jawnych przy użyciu środków porozumiewania się na odległość, w tym bez konieczności przebywania uczestników rozprawy w budynku sądu (proj. art. 15zzs1 ust. 1 pkt 1 tarczy antykryzysowej);
- możliwość zarządzenia posiedzenia niejawnego zamiast wymaganych przez ustawę rozprawy lub posiedzenia jawnego, jeżeli przewodniczący uzna rozpoznanie sprawy za konieczne, a nie można przeprowadzić rozprawy z użyciem środków porozumiewania się na odległość (np. sąd nie dysponuje odpowiednim sprzętem), o ile żadna ze stron nie sprzeciwiła się przeprowadzeniu posiedzenia niejawnego w terminie 7 dni od otrzymania zawiadomienia (proj. art. 15zzs1 ust. 1 pkt 2 tarczy antykryzysowej);
- możliwość wydania przez sąd wyroku na posiedzeniu niejawnym, jeżeli postępowanie dowodowe zostało przeprowadzone w całości, po uprzednim odebraniu od stron stanowisk na piśmie (proj. art. 15zzs2 tarczy antykryzysowej);
- rozszerzenie kategorii spraw pilnych o nowe sprawy, m.in. sprawy upadłościowe (proj. art. 14a ust. 4 tarczy antykryzysowej).
W stosunku do powyższych zmian należy podkreślić, że ich wejście w życie nie jest jeszcze równoznaczne z natychmiastowym powrotem do zwykłego funkcjonowania sądów. Nadal procedowane będą zapewne przede wszystkim te sprawy, które nie wymagają rozpoznania ich na rozprawie lub posiedzeniu jawnym. Część ekspertów zarzuca też zmianom brak przygotowania sądów do prowadzenia rozpraw online na tak szeroką skalę oraz wskazuje na możliwość blokowania postępowania przez celowe sprzeciwianie się przez stronę rozpoznaniu sprawy na posiedzeniu niejawnym. Niemniej jednak, należy zauważyć, że zaproponowane rozwiązania dają sądom narzędzia, które mogą pomóc w powrocie do normalnego funkcjonowania, w tym do rozpoznawania i tych spraw, które wymagają przeprowadzenia rozprawy.
